Rapport: digitale disconnectie

Hoe online polarisatie aanpakken op lokaal niveau?

Sociale disconnectie en polarisatie zijn bekende oorzaken van radicalisering. Sociale diensten hebben vaak veel kennis over hoe deze fenomenen zich ontwikkelen in scholen, op straat en bij verenigingen. Maar ze weten minder over hoe de processen online of via mediagebruik verlopen. Het Hannah Arendt Instituut en Smit-VUB onderzochten hoe die online polarisatie en disconnectie juist ontstaan en wat je ertegen kan doen.

We publiceren een reeks van drie rapporten voor die inzichten en kaders biedt waarop de verdere aanpak tegen online polarisatie en vervreemding op lokaal en stedelijk niveau gestoeld kan zijn.

Deze studie werd uitgevoerd in opdracht van Minister Bart Somers, Vlaams Minister voor Binnenlands Bestuur, Bestuurszaken, Inburgering en Gelijke Kansen.

1. Kaders om radicalisering en polarisatie beter te begrijpen

In het rapport Kaders om radicalisering en polarisatie beter te begrijpen worden verschillende denkkaders opgelijst samen met inzichten, definities en modellen om deze complexe fenomenen en onze omgang ermee beter te kaderen. Er is op dit moment veel conceptuele verwarring, bijvoorbeeld wat is nu juist extremisme en wat is polarisatie? Wanneer is het gewelddadig en is polarisatie dan altijd zo slecht?

2. Wanneer polarisatie viraal gaat

In het rapport Wanneer polarisatie viraal gaat. Hoe online polarisatie en vervreemding begrijpen? wordt dieper ingegaan op hoe processen van radicalisering, polarisatie en vervreemding zich online uiten. Er zijn algemene tendensen, maar verschillende platformen vertonen verschillende dynamieken. Het rapport bespreekt de eigenheid van de platformen 4chan en Reddit, YouTube, en Facebook en Twitter, en hoe polarisatie en vervreemding er respectievelijk vorm krijgen.

3. Online preventie en remediëring in de praktijk: Mechelen als case

In het rapport Online preventie en remediëring in de praktijk: Mechelen als case wordt scherp gesteld op

Mechelen als stad die de voorbije jaren verschillende initiatieven nam om polarisatie offline tegen te gaan offline, maar waar de uitdaging zich ook steeds meer online laat voelen. Zowel de stadsdiensten als middenveldorganisaties ervaren hoe die publieke digitale ruimte steeds meer doordringt in hun dagelijkse praktijk. Via enkele lokale en Europese projecten verkennen ze nieuwe insteken om hun werking te vertalen naar een digitale context. Het rapport evalueert hoe preventiemedewerkers in de praktijk binnen een stedelijke context omgaan met online polarisatie en vervreemding, en welke lessen hier uit getrokken kunnen worden.

Onderzoeker aan het woord

De online polarisering lijkt alleen maar toe te nemen. Vooral jongeren zijn door hun veelvuldig online mediagebruik een kwetsbare groep. Wat kunnen lokale overheden doen om dit te bestrijden? Onderzoeker Michelle Boonen werkte mee aan het rapport en geeft de bevindingen weer in dit korte interview.

5 vaststellingen uit het rapport

Klik voor meer info

Wie polarisatie bekijkt vanuit een consensusbenadering, ziet het hoofdzakelijk als een negatieve tendens die het sociaal weefsel in een samenleving doet afbrokkelen. Auteurs die polarisatie meer vanuit een systeembenadering bekijken, wijzen erop dat sociale orde net ontspringt uit conflict en dissensus. Met andere woorden: polarisatie is ambivalent en kan zowel verrijkend als bedreigend zijn voor een democratische rechtsstaat. Van belang is hierbij een onderscheid te maken tussen politieke polarisatie en toxische polarisatie. Meer over het verschil is terug te vinden  in het rapport.

Wel zijn er heel wat inspirerende handelingskaders. Dat houdt in dat de professionals die met polarisatie willen omgaan, verschillende vaardigheden moeten verwerven. Ze moeten leren een situatie in te schatten en daar het juiste handelingsscenario aan te koppelen. Ook moeten ze zich voorbereiden op de onvoorspelbaarheid van het complexe proces van polarisatie. Hun professioneel handelen – de kritische analyse van de situatie en het continu reflecteren op de eigen praktijk – staat daarbij dus altijd centraal.

Momenteel lopen er enkele lokale en Europese proefprojecten die insteken moeten vinden om preventiewerking te vertalen naar een digitale context. Daarbij staan nog heel wat vragen open. Die vragen gaan niet alleen over de digitale media zelf (Welke applicaties zijn er en welke (sub)culturele codes heersen daar?)  maar ook over de manier waarop we digitale media kunnen inzetten (Kan de online context bijvoorbeeld worden ingezet als een tool om polarisatie op te sporen of ook als een omgeving waarin je aan interventie kan doen?)

Hoewel de lokale preventiemedewerkers zelf aangeven dat ze hun actieradius moeten uitbreiden naar de online omgeving, blijven die digitale media voor velen nog onbekend terrein. Dat kan gepaard gaan met handelingsverlegenheid en frustraties. De aanpak en methodieken die offline overduidelijk vruchten afwerpen, worden nog maar beperkt uitgestest in een online context. 

 

De lokale preventiemedewerkers geven aan dat ze eerst meer willen weten over de online cultuur om zo de online leefwereld van jongeren beter te begrijpen. Over hoe dat kan, lopen de meningen uiteen.  Sommigen blijven bij een instrumentalistische visie: zij zien digitale media vooral als een tool bij het opsporen van online profielen of het volgen van online trends. Anderen beschouwen digitale media ook als een omgeving waarin je met jongeren in dialoog kan gaan. In elk geval is het cruciaal dat beleidsinitiatieven deze bottom-up benadering verder voeden: praktijkgericht, lokaal en in co-creatie samen werken en experimenteren met alle betrokken actoren, inclusief de jongeren zelf.

Kritisch denken is de kern van informatiegeletterdheid, maar kan ook een omgekeerd effect hebben. Als mensen aan alles twijfelen, zoeken  ze hun toevlucht in ontspoorde bronnen met misleidende intenties of raken ze verloren in de informatiestroom. We moedigen een gevoels -en welzijnsgedreven aanpak aan die burgers en voornamelijk jongeren, leert gewelddadige verhalen af te wijzen en te integreren in veilige en mondige online gemeenschappen.

Prater, denker of doener?

Schrijf dan meteen in op onze nieuwsbrief. Wij mikken op debat, wetenschap en actie.

Meer weten over deze rapporten?

Foto’s: Andre Hunter via Unsplash

Contact

Ike Picone

Professor Media en Journalistiek aan VUB en verbonden aan SMIT. Ike.picone@vub

Marjan Verplancke

Publiekswerking en vorming Hannah Arendt Instituut, expert polarisatie en verbinding.
Ma***************@ha***********.institute

ook interessant

EDUbox Wij-zij denken

Over maatschappelijke onderwerpen bestaan er uiteenlopende – en vaak straffe – meningen. Soms lijken er maar twee kampen te bestaan: je bent voor of je bent tegen. Daarom lanceerden we samen met de VRT en een aantal partnerorganisaties de EDUbox waarmee jongeren kunnen oefenen met meningsverschillen.

Polarisatie en verbinding

In de lezing of workshop wordt duidelijk dat tegengestelde standpunten bij een open democratie horen. Polarisatie is dan ook niet abnormaal. Maar soms escaleren spanningen in scholen, in wijken of zelfs binnen organisaties in zeer problematische mate. Hoe pak je dat aan?

Arendt
Academy

Leer waar en wanneer jij wil

Wetenschappelijke inzichten.
In toegankelijke e-learnings en webinars.