Complot tegen de waarheid

Een podcastreeks van De Standaard en het Hannah Arendt Instituut.

ontwerp beeld met logo's

Van de historische jodenvervolging tot de 21ste eeuwse Breivik, de vaccin-ontkenners en QAnon. Waarom ontstaan complottheorieën en waarom zijn ze zo aanlokkelijk? Hoe kan je ze herkennen? En waarom zijn ze vaak gevaarlijk? 

We onderzoeken het samen met de krant De Standaard in de nieuwe podcastreeks ‘Complot tegen de waardheid’. In vijf afleveringen achterhalen we niet alleen hoe complotdenken werkt, maar ook wat je ertegen kan doen. Met onder andere HAI-onderzoeker Nathalie Van Raemdonck, VUB professor Ike Picone en rector van de UAntwerpen Herman Van Goethem.

Vanaf vrijdag 30/4 op deze website of in de DS podcast app.

Onderaan deze pagina vind je meer verdiepend materiaal en tools waarmee je zelf aan de slag kan om de verspreiding van valse complottheorieën tegen te gaan. 

Aflevering 1.

Aflevering 2.

Aflevering 3.

Aflevering 4.

Aflevering 5.

Verdiepend materiaal & tools

1. Educatief pakket: What's new?

Het doel van dit pakket? Jongeren leren hoe ze propaganda en complottheorieën kunnen doorprikken via (historische) voorbeelden. Zo krijgen ze meer inzicht in mechanismen die vroeger, maar ook vandaag nog worden toegepast. Leerlingen leren kritische vragen stellen en ze leren ontmaskeren wat verstopt zit achter goed uitgedachte en aantrekkelijke berichten. Het pakket werd gemaakt door Mediawijs en Kazerne Dossin. VRT ontwikkelde dan weer een EDUbox over nepnieuws.

COMPLOTTHEORIEEN_COVER

2. Boek: achterdocht tussen feit en fictie

Het is ongetwijfeld waar dat politici, wetenschappers en journalisten soms onbetrouwbaar blijken. Maar dat hoeft nog niet te betekenen dat de complottheorieën over pakweg de maanlanding en de moord op Kennedy daarmee bevestigd zijn. Hoe kunnen we verklaren dat dergelijke dubieuze verhalen onvermijdelijk ontstaan, telkens als zich een wereldschokkende gebeurtenis voordoet? En hoe gaan we daar best mee om? In dit boek van Brecht Decoene worden die vragen op bevattelijke wijze behandeld. Een mooie inleiding tot de studie van complottheorieën.

factcheck vlaanderen

3. Factcheck Vlaanderen

Factcheck.vlaanderen is een onafhankelijke organisatie die volledig is toegewijd aan factchecken. Haar doel is het publiek debat te laten voeren op basis van feiten in plaats van vooroordelen en desinformatie. De factcheckers ondernemen zelf het onderzoek naar de feiten om een bewering te verifiëren. Indien nodig spreken ze experten in het betreffende domein aan. Twijfel je? Of ken je mensen die moeite hebben om echt van vals te onderscheiden: neem hier eens een kijkje.

Schermafbeelding 2021-04-26 om 15.45.10

4. EU pakket tegen samenzweringstheorieën

De Europese Commissie en UNESCO ontwikkelden samen 10 infographics en bijhorende informatie waarmee organisaties en individuen samenzweringstheorieën kunnen bestrijden. Ze bieden toegankelijke informatie over vragen als: wat is een complottheorie? Hoe gevaarlijk zijn ze? Wat zeg je tegen iemand die in samenzweringstheorieën gelooft? Heldere informatie waarmee je zo aan de slag kan.  

5. Webinar: 'Omvolking: feiten en complotten'

Een tijd geleden vond de term ‘omvolking’ ingang in het migratiedebat. Daarmee wordt dan bedoeld dat de ‘Europese’ (vaak witte) bevolking langzaam maar zeker wordt vervangen door (anderskleurige) ‘niet-Europeanen’. Er bestaat zelfs een heuse complottheorie rond. In dit webinar bekijken we de herkomst van het begrip, toetsen we die omvolkingstheorie aan de feiten en bekijken we de impact van terminologie op de maatschappelijke discussie. Christophe Busch en Lena Imeraj zijn de sprekers.

6. Docu: de perfecte storm

VRT NWS-journalist Tim Verheyden onderzoekt voor Pano hoe er vandaag online en via sociale media volop verwarring wordt gezaaid.

Het onderzoek brengt hem bij een belangrijke Vlaamse Facebookgroep die ‘hun waarheid’ actief verspreidt op sociale media. Feiten worden soms verdraaid én voor duizenden volgers verspreid.

Pano brengt in kaart hoe zo’n  groep wordt aangestuurd. Ze spreken met complotdenkers en experten om inzicht te krijgen in de problematiek van desinformatie.

Schermafbeelding 2021-04-26 om 14.44.11

7. Instagram: anti_conspiracy_memewars

Memes vormen een verleidelijk en verraderlijk verspreidingsmiddel van valse complottheorieën. Daarom zette HAI-onderzoeker Nathalie Van Raemdonck een instagram account op waarmee ze memes verspreidt die tegen het complotdenken ingaan. Kwestie van de plaag te bestrijden waar ze zich zo fel manifesteert. Vuur met vuur bestrijden, heet dat.

8. Videoreeks: fake news herkennen

Fake news. Desinformatie. Leugens, dus eigenlijk. We worden er mee om de oren geslagen. Dat is gevaarlijk, want de verspreiders van fake news hebben vaak slechte bedoelingen. Maar wat kan je ertegen doen? Eerste stap is om vals nieuws te herkennen. Dat is niet zo makkelijk als het lijkt. Daarom vroegen we vijf experten om tips waarmee je echt van vals nieuws kan onderscheiden. Daarmee maakten we 5 korte ‘explainer video’s’. Een reeks gemaakt door 8 VUB studenten ism het Hannah Arendt Instituut.

Schermafbeelding 2021-04-27 om 13.27.08

9. In de klas: handleiding voor docenten

Hoe ga je als docent om met een leerling die in complotten gelooft? Wat moet je (niet) doen en juist wel zeggen? De Anne Frank Stichting biedt deze handleiding met praktische tips en suggesties over hoe je het best omgaat met complottheorieën in de klas. 

10. Film: Behind the curve

Er wordt meestal smalend om gelachen, om de zogenaamde flat-earthers: de mensen die onverbiddelijk geloven dat de aarde niet bolvormig maar plat is. En toch blijft het aantal volgers groeien. Met een open geest stelt regisseur Daniel J. Clark in deze grappige, maar ook intrigerende documentaire de aanhangers én hun argumenten aan je voor. Een interessante kijk op complotdenkers. 

Prater, denker of doener?

Schrijf dan meteen in op onze nieuwsbrief. Wij mikken op debat, wetenschap en actie.

Het Hannah Arendt Instituut samengevat

Research. Rethink. React.

Research.

Goed onderbouwd onderzoek staat centraal in onze werking. Wetenschap, maar dan helder gebracht, klaar voor gebruik en ten dienste van de samenleving.

Rethink.

Nadenken is gevaarlijk. Niet nadenken nog gevaarlijker. We geven niet alleen antwoorden. We stellen gevestigde aannames ook kritisch in vraag. 

React.

Denken is nodig, handelen cruciaal. We willen dat onze werking uitmondt in actie. Maar we willen ook jouw reactie. Want enkel in dialoog komen we tot wederzijds begrip. 

Arendt
Academy

Leer waar en wanneer jij wil

Wetenschappelijke inzichten.
In toegankelijke e-learnings en webinars.