Jaarverslag 2022

Wetenschap toegankelijk maken voor professionals en burgers, om zo het samenleven in diversiteit te verbeteren: dat is wat we doen. Ons jaar 2022 in woord en beeld.

Samen, in pluraliteit en verbondenheid, hebben we de grootste impact.

Beste lezer,

Wetenschappelijke inzichten toegankelijk maken voor beleidsmakers, professionals en burgers, zodat zij ermee aan de slag kunnen in de praktijk. Maatschappelijke uitdagingen durven benoemen, zodat er kan gezocht worden naar concrete oplossingen. En dat steeds in dialoog met elkaar, ook als het gaat over complexe en soms gevoelige onderwerpen. Ook in 2022 werden we gedreven om hier met het Hannah Arendt Instituut daadkrachtig werk van te maken.

Zo werd ons jonge instituut door de Vlaamse Regering aangesteld om steden en gemeenten te ondersteunen in hun aanpak van polarisatie, desinformatie en haatspraak. Met het driejarige programma PolarProf zetten we samen met lokale besturen in op een sectoroverschrijdende aanpak en een uitwisseling van reeds opgedane praktijkervaring. Hiermee hopen we een cruciaal bestuursniveau te inspireren, maar bovenal ook te komen tot een positieve en duurzame impact op een beter samenleven. 

Tijdens ons Facts to Act festival brachten we wetenschappers, politici, professionals en burgers samen om te denken en te doen. De eerste dag focusten we ons op professionals, de tweede dag gooiden we de deuren open voor iedereen. Meer dan duizend geïnteresseerden zakten af naar het Mechelse Lamot om zich te laten inspireren door een gevarieerd aanbod aan lezingen, debatten, workshops en initiatiesessies. Een overdonderd succes, dus. En de start van een jaarlijkse traditie. Samen, in pluraliteit en verbondenheid, hebben we de grootste impact. Het is wat onze aanpak zo rijk maakt.

Het afgelopen jaar werd ook getekend door het overlijden van onze voorzitter Caroline Pauwels. Hoewel we als jong team sterk onder de indruk waren van dit verlies, blijft zij ons met haar gedrevenheid en liefde voor Hannah Arendt inspireren om het verschil te maken. Om te denken, te oordelen en te handelen in een complexe wereld. Het instituut was een van haar vele zaadjes en we zijn dan ook fier om het verder te laten groeien en bloeien. 

We blikken terug in dankbaarheid en kijken vooruit op al het moois dat eraan komt. We hopen u op ons pad tegen te komen.

Herman Van Goethem
Voorzitter Hannah Arendt Instituut

Inhoud jaarverslag 2022

Bouwen aan een brug tussen wetenschap en praktijk

Vorming

Het Hannah Arendt Instituut brengt wetenschap dichter bij professionals, beleidsmakers en burgers. Via diverse formats proberen we onderzoeksresultaten toegankelijk te maken voor een brede groep mensen. 

Arendt Academy

In 2022 lanceerden we Arendt Academy, ons digitaal platform voor tijd- en plaatsonfhankelijk leren. We bundelen er al onze leerinhoud op één plek; van online trainingen tot interessante webinars en video’s. Gebruikers leren waar en wanneer ze willen. In de toekomst zal het mogelijk zijn om rechtstreeks uit te wisselen met wetenschappelijke experten én met andere gebruikers die in hetzelfde domein actief zijn.

We startten alvast veelbelovend met drie online trainingen. Arendt in Essentie is een inleiding op het denken van Hannah Arendt. Verschil in visie geeft inzicht in de verschillende manieren om naar diversiteit te kijken. Reconnect is een vorming voor lokale besturen om met online polarisatie om te gaan.

1
abonnees
1
online trainingen
1
gevolgde trainingen

Vormingen

We hebben intussen een aanbod met meer dan tien verschillende vormingen over de thema’s waarrond ons instituut werkt. Meer dan 40 organisaties, scholen en lokale besturen maakten gebruik van dat aanbod en vroegen een vorming voor hun leden.

Educatief materiaal

In samenwerking met verschillende partners ontwikkelden we een nieuwe EDUbox over migratie. Deze helpt leerkrachten om het thema migratie op een correcte en interactieve manier te bespreken in de klas.

In het lespakket Koloniaal Congo: over feiten en mythes laten we wetenschappers en specialisten aan het woord over koloniaal Congo. Het lespakket werd aangevuld met een videoreeks, geschikt voor zowel leerlingen als geïnteresseerde burgers.

Evenementen

Het Hannah Arendt Instituut brengt wetenschap dichter bij professionals, beleidsmakers en burgers. Via diverse formats proberen we onderzoeksresultaten toegankelijk te maken voor een brede groep mensen. 

Facts To Act

Hoe maak je wetenschap impactvol? Hoe zorg je dat wetenschappers, beleidsmakers, professionals en burgers samen tot actie komen? Je brengt hen samen. In oktober organiseerden we de tweede editie van Facts to Act, ons tweedaags event voor denkers en doeners, in het hart van Mechelen. Het werd een overweldigend succes

1
deelnemers
1
debatten, lezingen en workshops
1
sprekers
1
vrijwilligers

Hannah Arendt Ingekleurd

Ook onze lezingenreeks Hannah Ingekleurd was aan een tweede editie toe. We focusten op een thema dat zowel actueel als Arendtiaans is: identiteit. Tijdens drie gespreksavonden vertelden hedendaagse denkers wat Arendts werk relevant en actueel maakt. Met bijdrages van Geert Van Eekert, Martine Leibovici, Joke Hermsen, Justine Lacroix, Nathalie Heinich en Paul Scheffer. De gesprekken werden neergeschreven in de publicatie Hannah Arendt Ingekleurd: Arendt over identiteit.

Projecten

Het Hannah Arendt Instituut brengt wetenschap dichter bij professionals, beleidsmakers en burgers. Via diverse formats proberen we onderzoeksresultaten toegankelijk te maken voor een brede groep mensen. 

Stadsvernieuwing en stedelijkheid in Vlaanderen

De stad is de motor van de samenleving, een plaats waar innovatieve oplossingen worden gevonden voor maatschappelijke uitdagingen. In opdracht van De Vlaamse Overheid ontwikkelde het Hannah Arendt Instituut een traject naar een toekomstvisie op stedelijkheid en stadsvernieuwing in Vlaanderen. We verbonden nieuwe wetenschappelijke en praktijkgerichte inzichten in een geïntegreerde visie op hedendaagse stedelijkheid en dachten na over een vertaling naar beleid. Het traject resulteerde in een manifest rond de betekenis van hedendaagse stedelijkheid in Vlaanderen en een eindrapport van het visietraject.

PolarProf

Polarisatie, desinformatie en haatspraak zijn alomtegenwoordig in onze samenleving. Ook lokale besturen komen hier steeds vaker mee in aanraking. Daarom lanceerde het Hannah Arendt Instituut een driejarig leer- en uitwisselingstraject voor professionals van lokale besturen. Met PolarProf brengen we wetenschappelijk onderzoek en praktijkervaring bij elkaar. In 2022 gingen we van start met een academische en praktische veldverkenning en de ontwikkeling van de online training.

Webinars en podcasts

We organiseerden negen webinars waaraan in totaal 1042 mensen deelnamen. Onze webinars werden bovendien veelvuldig uitgesteld bekeken via ons Vimeokanaal.

Ook de nieuwe media bieden kansen om een groot publiek te bereiken. We produceerden twee podcasts, samen met klassieke media of helemaal zelfstandig. Clash in de Klas is een reeks over polarisatie in het onderwijs. Denderstreek, regio in woelig water onderzoekt de verrechtsing en polarisatie in de Denderstreek.

Onderzoek

Lopend onderzoek binnen onze zes thema's.

Is sport een middel tot een meer inclusieve en diverse samenleving? Wij geloven van wel en we zijn niet alleen. Met het Belgian Red Courts programma wil de Koninklijke Belgische Voetbalbond (KBVB) sociale verbinding verbeteren rond vernieuwde voetbalpleintjes over heel België. Door samen te voetballen, leren jongeren samenwerken en respectvol omgaan met elkaar, zowel op als naast het veld. 

Younis Kamil Abdulsalam staat in voor de wetenschappelijke omkadering van het programma en biedt ondersteuning bij de rekrutering en opleiding van de Red Court Coaches die de buurtwerking invulling geven.

In 2022 ontwikkelde Younis in samenwerking met de KBVB een handleiding voor de opleiding van de Belgian Red Courts Coaches. Hij presenteerde zijn onderzoek op internationale conferenties, nam als expert deel aan diverse webinars en was gastdocent in het seminarie Beweging- en sportwetenschappen (VUB). Daarnaast verzorgde hij een workshop over sport voor sociale verbinding en een interactieve voetbalsessie tijdens Facts to Act.

Hoe ga je om met online polarisatie? Reageer je wel of niet? En als je reageert: hoe pak je dat aan? Overheden en socialemediaplatformen hebben een grote verantwoordelijkheid in de strijd tegen haatspraak en desinformatie. Maar ook gebruikers kunnen een modererende rol opnemen. Daarbij zijn ze wel afhankelijk van de zogenaamde ‘affordances’ van sociale mediaplatformen: de manieren waarop de architectuur van platformen het gedrag van gebruikers kunnen sturen.

Nathalie Van Raemdonck onderzoekt hoe affordances van socialemediaplatformen de strategieën van gebruikers beïnvloeden bij het omgaan met online polarisatie. In hoeverre zijn zij al dan niet in staat in te grijpen? Hoe kijken zij er zelf naar hun eigen verantwoordelijkheid? En hoe kunnen Europese beleidsmakers hierop inspelen? Een belangrijke uitdaging is het ontwerpen van socialemediaplatformen voor meer gebruikersinterventie, zonder minderheidsstemmen te overstemmen of onderdrukkende normen te versterken. Dit onderzoek richt zich op diverse sociale mediaplatformen, zoals Telegram, Instagram, Twitter, Reddit en Mastodon.

In 2022 modereerde Nathalie een panel rond desinformatie tijdens Facts to Act, nam deel aan een webinar over desinformatie en deelde als expert in desinformatie haar inzichten in onze e-learning PolarProf. Bovendien leverde ze een tiental bijdragen over online polarisering en desinformatie in de geschreven pers (Knack, De Tijd, De Morgen, MO*, e.a.).

De toegang tot een sociaal netwerk is essentieel voor de integratie van nieuwkomers. De Vlaamse regering wil daarom inzetten op buddywerkingen die nieuwkomers in contact brengen met Vlamingen. 

Gaëlle Mortier (Universiteit Antwerpen) onderzoekt hoe buddywerkingen effectief kunnen worden ingezet om de doelstelling van netwerkversterking te bereiken. Het uiteindelijke doel is praktijk- en beleidsverbeteringen formuleren die buddyprojecten kunnen ondersteunen.

In 2022 nam Gaëlle diepte-interviews af met coördinatoren van buddywerkingen en vrijwillige buddy’s over heel Vlaanderen. De interviews peilden onder meer naar het verloop en de ervaring met buddywerkingen voor anderstalige nieuwkomers. Inzetten op vertrouwen en gelijkwaardigheid in een ongedwongen sfeer blijken onmisbaar. Ook verzorgde ze de epiloog voor het boek Buddywerking voor nieuwkomers. Samen een weg banen, waarin ze reflecteert over de veronderstellingen die schuilgaan achter buddywerkingen. Een artikel dat ze schreef voor het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Ethnic and Migration Studies, samen met professor Stijn Oosterlynck en professor Peter Raeymaeckers, is momenteel onder review.

Grote steden zoals Antwerpen en Brussel ontvangen tot op de dag van vandaag de grootste instroom van nieuwkomers. Maar nieuwkomers trekken ook steeds vaker naar de omringende gemeenten en kleinere steden. Daarover bestaan nog maar weinig wetenschappelijke inzichten. 

Het PISTE-project heeft tot doel de kwaliteit van het inburgerings- en integratiebeleid in kleine en middelgrote steden te verbeteren door de deelname van nieuwkomers aan het ontwerp, de uitvoering en de evaluatie van het beleid te bevorderen. Het project spitst zich toe op vier Europese landen: België, Duitsland, Griekenland en Italië. Het onderzoek van het Ona Schyvens zoomt in op Ninove, een kleine stad in de Brusselse rand. Ze onderzoekt hoe nieuwkomers het beleid zelf ervaren en hoe zij hieraan kunnen participeren.

 In 2022 vonden tientallen interview plaats met beleidsmakers, middenveld en zelforganisaties in de Denderstreek. Door deze diverse relevante actoren te betrekken, tracht het onderzoek inzicht te verwerven in het lokale integratiebeleid van Ninove en hoe nieuwkomers hieraan kunnen deelnemen. In 2023 zal over deze inzichten een rapport en verschillende beleidsaanbevelingen voor lokale besturen gepubliceerd worden.

Daarnaast zetten we de verworven expertise ook actief ten dienste van de praktijk, mede door deel te nemen aan verschillende internationale en nationale werk- of focusgroepen en het organiseren van lokale beleidsexperimenten in Ninove. Het onderzoek loopt nog tot 2024.

Sociale vervreemding is wat er gebeurt wanneer iemand het vertrouwen in de samenleving verliest. Stad Mechelen neemt verschillende initiatieven die preventief inzetten op verbinding om vervreemding bij jongeren tegen te gaan.

Maar, hoe kijken jongeren zelf naar dit soort initiatieven? Wat is hun visie op vervreemding en verbinding? Het onderzoek van Alexander van Leuven (KU Leuven) brengt dit perspectief in beeld en maakt handvatten voor beleidsmakers en praktijkwerkers.

In 2022 verzorgde Alexander een workshop over sociale vervreemding tijdens Facts to Act. 

Ons beeld van daderschap in de Holocaust is hoofdzakelijk gevormd door iconische beelden: denk aan foto’s van de poort van Auschwitz-Birkenau of stapels lijken in kamp Bergen-Belsen. Deze beelden schetsen een demonisch beeld van daderschap waarbij daders zijn afgebeeld als gestoorde en intrinsiek kwaadaardige mensen. Daarbij realiseren we ons te weinig dat dit louter een selectie is uit een enorme hoeveelheid materiaal.

Dr. Christophe Busch, criminoloog en directeur van het Hannah Arendt Instituut, deed onderzoek naar deze beelden die ons idee van daderschap hebben gevormd, en keek daarbij ook naar andere beeldbronnen, gemaakt door de nazi’s zelf. Opmerkelijke voorbeelden zijn het Höcker-album van SS-officier Karl-Friedrich Höcker, met foto’s van het alledaagse leven in Auschwitz, en het Angora-album uit de privébibliotheek van SS-leider Heinrich Himmler, met foto’s van lieftallige konijnen in fokkerijen in concentratiekampen.

Het bestuderen van de grote diversiteit aan beelden van de Holocaust geeft ons meer inzicht in hoe de nazi’s een visualiteit hebben ontwikkeld en doe deze mensen heeft beïnvloed om deel te nemen aan gruweldaden of weg te kijken van slachtofferschap. Een belangrijke les die ook van toepassing is op vandaag.

Communicatie in cijfers

Via onze communicatiekanalen bereiken en inspireren we een geïnteresseerd en divers publiek.

Facebook

1
volgers

waarvan 530 nieuw
 (+ 9,6%)

LinkedIn

1
volgers

waarvan 1.198 nieuw (+ 60,47%)

Twitter

1
volgers

waarvan 1.648 nieuw (+ 42,9%)

Instagram

1
volgers

waarvan 418 nieuw
(+ 32,6%)

Nieuwsbrief

1
abonnees

ontvingen 11 nieuwsbrieven.

Het Hannah Arendt Instituut

Organisatie

Het Hannah Arendt Instituut is een initiatief van UAntwerpen, VUB en de stad Mechelen. Ondertussen sloten ook de KULeuven, de UGent en UHasselt zich aan bij het samenwerkingsverband. Het instituut bevindt zich in het hart van Mechelen. 

Op vrijdag 5 augustus 2022 overleed Caroline Pauwels, bevlogen rector van de VUB en voorzitter van het Hannah Arendt Instituut. Begin 2023 werd Herman Van Goethem, rector van de Universiteit Antwerpen, aangeduid als nieuwe voorzitter. Jan Danckaert, huidig rector van de Vrije Universiteit Brussel, is de nieuwe ondervoorzitter.

De leden van de raad van bestuur van het Hannah Arendt Instituut zijn: Herman Van Goethem (voorzitter, UA), Jan Danckaert (ondervoorzitter, VUB), Christophe Busch (directeur), Stijn Oosterlynck (penningmeester, UA), Pieter Ballon (VUB), Alexander Vandersmissen (secretaris, Stad Mechelen) en Kristof Calvo (Stad Mechelen).

De raad van bestuur wordt aangevuld door een wetenschappelijke en maatschappelijke adviesraad. Zij geven onze werking mee vorm en inhoud. 

Team

Het Hannah Arendt Instituut bestaat uit een klein, maar gemotiveerd operationeel team, aangevuld met onderzoekers van verschillende Vlaamse universiteiten. In 2022 waren er vier contractuele medewerkers, een projectmedewerker en vijf onderzoekers aan de slag. Samen vijf vrouwen en vijf mannen.

1
medewerkers
1
onderzoekers
1
wetenschappelijke adviesraad
1
maatschappelijke adviesraad

Onze partners

Prater, denker of doener?

Schrijf dan meteen in op onze nieuwsbrief. Wij mikken op debat, wetenschap en actie.

Arendt
Academy

Leer waar en wanneer jij wil

Wetenschappelijke inzichten.
In toegankelijke e-learnings en webinars.